Programma
Hieronder kan u de timing vinden van het congres. Als u helemaal doorscrollt krijgt u ook een korte inhoud van elke lezing.
Timing
9u00 ONTVANGST MET KOFFIE
9u30 VERWELKOMING
9u40 GRAUWE OORLOGSGETUIGEN: DE BUNKERS VAN DE STELLUNG ANTWERPEN EN DE TURNHOUTKANALSTELLUNG
Hannelore Decoodt - Agentschap Onroerend Erfgoed
10u00 EEN FLAK-STELLUNG UIT WOII OP DE KEMPENSE HEUVELRUG
Jef Van Doninck - Erfgoed Noorderkempen
10u20 DE FRANSE LINIES
Piet Lombaerde - Universiteit Antwerpen
10u50 PAUZE
11u20 KROONLUCHTER OP DE HEI. ONDERZOEK NAAR HET LEGERKAMP VAN WILLEM I BIJ OIRSCHOT (1832-1834)
Jan-Willem de Kort - Rijksdienst Cultureel Erfgoed (NL)
11u40 DE WAARDE VAN LOSSE VONDSTEN IN DE CONTEXT VAN EEN MILITAIR KAMP
Jos Bazelmans - Rijksdienst Cultureel Erfgoed (NL)
12u10 RAVELS KAMP. EEN OEFENKAMP UIT DE HOLLANDSE PERIODE (1822-1827)
Stephan Delaruelle - Erfgoed Noorderkempen
12u30 LUNCH
13u20 KORTE TOELICHTING door Ann Theys, schepen van erfgoed
+ RONDLEIDINGEN in het fort door Gidsen Fort Wommelgem
14u30 LUCHTFOTO'S EN LIDAR: OP ZOEK NAAR MILITAIR ERFGOED IN DE PROVINCIE ANTWERPEN
Veerle Van Eetvelde - Vakgroep Geografie Universiteit Gent
15u00 ONTSLUITING VAN WOI-RELICTEN IN HET MASTENBOS TE KAPELLEN
John Otten - Agentschap Natuur en Bos
15u20 DEN DODENDRAAD: HOOGSPANNING AAN DE BELGISCH-NEDERLANDSE GRENS
Herman Janssen - Amalia Van Solms
15u40 SLOTWOORD
15u50 RECEPTIE
Korte inhoud
9u40 GRAUWE OORLOGSGETUIGEN: DE BUNKERS VAN DE STELLUNG ANTWERPEN EN DE TURNHOUTKANALSTELLUNG
Hannelore Decoodt - Agentschap Onroerend Erfgoed
In het noorden van de provincie Antwerpen bouwde het Duitse leger in volle oorlogstijd een verdedigingslinie. Daarmee wilden de Duitsers zich beschermen tegen het geallieerde leger, dat volgens hen zou oprukken vanuit het neutrale Nederland. Het Agentschap Onroerend Erfgoed rondt momenteel de inventarisatie- en beschermingscampagne af van de ‘Stellung Antwerpen’ en de ‘Turnhoutkanalstellung’. Ze werden tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd rond Antwerpen en tussen Fort Schoten en Oud-Turnhout. Tijdens de lezing wordt meer duiding gegeven over de opbouw van deze stellingen en over de bunkers die we er vandaag nog kunnen aantreffen.
10u00 EEN FLAK-STELLUNG UIT WOII OP DE KEMPENSE HEUVELRUG
Jef Van Doninck - Erfgoed Noorderkempen
Op de Kempense Heuvelrug op de grens van Lichtaart en Herentals bevinden zich de goed bewaarde restanten van een mobiele luchtafweerinstallatie (FLAK) van de Duitsers. In het landschap vallen vooral de munitiebunkertjes in baksteen en beton op, maar ook verschillende uitgravingen en aarden wallen bleven zichtbaar. De locatie is bij kenners al jaar en dag bekend als de ‘Flakstellung Langenberg’. Toch is tot nog toe maar weinig grondig onderzoek gedaan naar deze site. Welke strategische betekenis had deze stelling in de Tweede Wereldoorlog? Welke sporen zijn er te vinden? Hoe was ze geoganiseerd? In het kader van het project zijn de puzzelstukken bij elkaar gebracht met verrassende resultaten.
10u20 DE FRANSE LINIES
Piet Lombaerde - Universiteit Antwerpen
De Antwerpse Kempen heeft een rijk militair verleden. Als grensgebied tussen de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden werden er herhaaldelijk versterkingen opgericht. Een van deze zijn de zogenaamde Franse linies. Zij werden door de Fransen vanaf 1701 bij het uitbreken van de Spaanse Successieoorlog (1701-1713) opgetrokken. De Franse linies vormden een grens met veldversterkingen vanaf de Vlaamse kust tot aan de Maas. In deze lezing wordt onderzocht waaruit deze linies bestonden en wat er nog van overblijft in het landschap. Oude tekeningen en kaarten worden gebruikt om de laatste restanten ervan in het landschap te lokaliseren en waar mogelijk te identificeren. De bedoeling is verder onderzoek van deze deels vergeten versterkingswerken in de Kempen te stimuleren.
10u50 PAUZE
11u20 KROONLUCHTER OP DE HEI. ONDERZOEK NAAR HET LEGERKAMP VAN WILLEM I BIJ OIRSCHOT (1832-1834)
Jan-Willem de Kort - Rijksdienst Cultureel Erfgoed (NL)
De plannen om een bosgebied bij Oirschot (NL) in te richten als militair oefenterrein waren aanleiding voor een nader onderzoek naar de resten van een militair oefenkamp van Willem I, aangelegd in 1832 naar aanleiding van de Belgische afscheiding. Het onderzoek was een waardering van de resten die de duizenden soldaten die hier gelegerd waren in drie jaar hadden achtergelaten. Omdat na het verlaten van het kamp nauwelijks verstoringen plaats hebben gevonden, is er niet alleen sprake van grondsporen en vondsten, maar zijn ook nog in het huidige reliëf sporen te herkennen die wijzen op tentplaatsen, keukens en latrines.
11u40 DE WAARDE VAN LOSSE VONDSTEN IN DE CONTEXT VAN EEN MILITAIR KAMP
Jos Bazelmans - Rijksdienst Cultureel Erfgoed (NL)
In de laatste jaren is er binnen de professionele archeologie in Nederland aandacht ontstaan voor de archeologie van (vroeg)moderne slagvelden en conflict. Het is de vraag hoe we de archeologische resten van (vroeg)modern conflict moeten waarderen. Een overvloed aan primaire en secundaire bronnen stelt ons voor de uitdaging om de waarde van deze vindplaatsen voor de beeldvorming over het verleden te bepalen. De studie naar de materiele cultuur van het Kamp bij Oirschot uit de tijd van de Belgische Opstand vormt een eerste verkenning van de wetenschappelijke waarde van vondstcomplexen die stammen van (vroeg)moderne militaire kampementen.
12u10 RAVELS KAMP. EEN OEFENKAMP UIT DE HOLLANDSE PERIODE (1822-1827)
Stephan Delaruelle - Erfgoed Noorderkempen
Het succes van het Nederlandse onderzoek naar legerkampen uit de 19de eeuw vestigde de aandacht op het zogenaamde ‘Ravels Kamp’ in het noorden van Turnhout. Zitten hier misschien ook nog sporen van het ‘Hollandse’ oefenkamp uit 1822 verscholen in de mastbossen? En zijn er vondsten bewaard in de bodem die meer kunnen vertellen over de organisatie van het kamp? Enkele prospecties op het terrein lichten een eerste tipje van de sluier op.
12u30 LUNCH EN MARKTJE
13u30 KORTE TOELICHTING door Ann Theys, schepen van erfgoed
+ RONDLEIDINGEN in het fort door Gidsen Fort Wommelgem
14u30 LUCHTFOTO'S EN LIDAR: OP ZOEK NAAR MILITAIR ERFGOED IN DE PROVINCIE ANTWERPEN
Veerle Van Eetvelde - Vakgroep Geografie Universiteit Gent
In 2015 ging de Universiteit Gent in opdracht van de Provincie Antwerpen aan de slag met luchtfoto’s van de zogenaamde Zimmermancollectie. Deze luchtfoto’s uit 1918 geven een beeld van het landschap en de daarin verspreide en verscholen loopgraven en bunkers. De fotocollectie werd geïnventariseerd, een intensieve terreincontrole werd opgezet alsook een analyse van zeer gedetailleerde hoogtekaarten. Deze hoogtekaarten onthullen de huidige situatie en geven een inkijk in vele sporen die niet met het blote oog waarneembaar zijn. Hieruit blijkt dat nog veel resten van het militair erfgoed bewaard zijn gebleven. De lezing zal dieper ingaan op de specifieke kenmerken van de historische luchtfotografie van de Zimmermancollectie. Hierbij wordt de vergelijking met de huidige situatie gemaakt, vanuit een landschappelijk perspectief.
15u00 ONTSLUITING VAN WOI-RELICTEN IN HET MASTENBOS TE KAPELLEN
John Otten - Agentschap Natuur en Bos
Al honderd jaar vind je in het Kapelse Mastenbos een deel van een nooit gebruikte verdedigingslinie uit de Eerste Wereldoorlog. Deze werd door de Duitsers in volle oorlogstijd uitgebouwd. Begroeid met varens en grassen zijn deze historische sporen niet voor elke bezoeker even leesbaar. Dankzij een ‘loopgravenpad’ met zitbanken, infoborden, trappen en brugjes kwam daar in 2014 verandering in. De ontsluiting van het Mastenbos is het resultaat van een mooie samenwerking tussen diverse partners. In deze lezing wordt kort geschetst hoe de zorg voor natuur en erfgoed ideaal kunnen samengaan en elkaar kunnen versterken.
15u20 DEN DODENDRAAD: HOOGSPANNING AAN DE BELGISCH-NEDERLANDSE GRENS
Herman Janssen - Heemkundige kring Amalia Van Solms
Tijdens de Eerste Wereldoorlog sloot het Duitse bezettingsleger de grens richting Nederland met een elektrische draadversperring af. Voor het eerst werd stroom als een militair wapen ingezet. De grensbewoners waren niet eens op de hoogte van het bestaan van elektriciteit, laat staan dat men de gevaren ervan kende. Dit zorgde al snel voor een groot aantal dodelijke slachtoffers, vandaar de volksnaam: ‘dodendraad’. Van oorlogsdagboek tot vredesproject: in Baarle-Hertog leidde intensief onderzoek tot meer deskundigheid en een begeesterende kennisoverdracht. Meer dan honderd jaar na WOI zijn grensversperringen actueler dan ooit. Maar zijn ze ook doeltreffend?
